شهر بافتشهر بافت، مرکز شهرستان بافت ( جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۰ ش، ۷۴۸، ۲۲ تن ) است که در ۱۵۶ کیلومتری جنوب شهر کرمان ، و در ارتفاع ۲۵۰، ۲ متری، واقع است. ۱ - موقعیت جغرافیایی شهرشهر بردسیر در ۱۱۶ کیلومتری شمال، سیرجان در ۱۲۹ کیلومتری مغرب و راُبر در ۲۲ کیلومتری شمال شرقی آن قرار گرفته است. در قدیم، بر سر یکی از راههای اصلی زمستانی سیرجان ـ هرمز به کرمان قرار داشت. ۲ - ویژگی‌های طبیعیگرمترین دمای مطلق آن گاهی به ۳۷ درجه و سردترین آن به ۷- درجه سانتی گراد می‌رسد. بادهای شمال شرقی ـ جنوب غربی آن ملایم و بادهای غربی و جنوب غربی آن تند و همراه با گرد و غبار است. شمال شهر را کوههای کم ارتفاع و جنوب آن را دشت فراگرفته است. رود بافت از سرشاخه های هلیل رود، از مشرق آن می‌گذرد و پلی بر روی آن احداث شده و پیرامون شهر را باغها و مزارع احاطه کرده است. شهر اغلب در معرض سیل قرار دارد. از جمله صنایع دستی آن قالیبافی و جاجیم بافی است. بافت از مراکز داد و ستد تولیدات عشایری است که در اطراف زندگی می‌کنند. تنگ آسیا دو جَفته در سه کیلومتری شمال شرقی شهر واقع است. شهر بافت با راههای اصلی و فرعی (برخی آسفالته) با مراکز بخشها ارتباط دارد. ۳ - پیشینهاز تاریخ شهر بافت در پیش از اسلام و حتی اوایل اسلام، اطلاعی در دست نیست. به نظر گابریل، احتمالاً اسکندر، در بازگشت از مشرق ایران ، از طریق گُلاشکِرد، در پنجاه کیلومتری مغرب کَهنوج، از مسیر صوغان و بافت به سیرجان رفته است. [۱]
آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ج۱، ص۳۱، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش.
۳.۱ - در قرن چهارمنخستین بار، صاحب حدود العالم در ۳۷۲ از بافت نام برده و بافت و خیر (احتمالاً خَبْر) را دو شهرک آبادان و بانعمت از کرمان معرفی کرده است. [۲]
حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، ج۱، ص۱۲۶، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳.۲ - در قرن ششمهنگامی که ملکشاه سلجوقی در جیرفت درگذشت (۵۶۲)، پسر و جانشین او، ملک بهرام، از راه بافت روانه بردسیر (شهرکرمان) شد. [۳]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۶۶، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
به نوشته محمدبن ابراهیم، [۴]
محمدبن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، ج۱، ص۸۲، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ ش.
در ۵۷۰، اتابک محمد از راه بافت به جیرفت رفت و در ۵۹۴، غُزان، پس از شکست از نصرت الدین اتابک، سردار هندوخان پسر خوارزمشاه ، به بافت و سیرجان عقب نشستند. [۵]
محمدبن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، ج۱، ص۱۹۵، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ ش.
۳.۳ - در قرن هفتمبافت در اوایل قرن هفتم، پیش از حمله مغول ، از بلاد و نواحی کرمان و شهری آباد و نامدار بوده است. [۶]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۱۳۲، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
در همان زمان، بافت در معجم البلدان [۷]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۱، ص ۴۷۴، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
، به صورت «بافد» و از شهرهای کرمان در راه شیراز ذکر شده است.
به قول شیندلر، مارکوپولو در نیمه قرن هفتم هنگام بازگشت به کرمان، از راه بافت سفر کرده است. [۸]
پرسی مولزورث سایکس، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس، ج۱، ص۳۰۳، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران ۱۳۳۶ ش.
در ۷۶۸، شاهزاده قطب الدین اویس به حوالی بلوک اقطاع (بافت) آمد. [۹]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، ص۳۹۰، ج ۱، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۵۳ ش.
در ۷۸۵، سلطان احمد، حاکم کرمان، پس از گذراندن چند روز در بافت، برای درهم شکستن شورشی که حیدر نامی آن را رهبری می‌کرد، به کرمان بازگشت. [۱۰]
محمدبن خاوندشاه میرخواند، تاریخ روضه الصفا، ج۴، ص۵۸۹، تهران ۱۳۳۸ـ۱۳۳۹ ش، احمد علی وزیری کرمانی، جغرافیای کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۳ ش.
در ۷۹۲، شاه یحیی از یزد به صحرای بافت آمد و در جنگ با سلطان احمد شکست خورد و به یزد برگشت. [۱۱]
محمود کتبی، تاریخ آل مظفر، ج۱، ص۱۲۷، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۶۴ ش.
۳.۴ - در قرن هشتمدر ۸۵۷، میرزاسلطان سنجر ، پس از به بند کشیدن یاراحمد، به بلوک اقطاع رفت. [۱۲]
ژان اوبن، «مقدمه بر دو رساله صوفیانه، ج۲، ص۱۲۴ـ۱۲۶، مقامات طاهرالدین محمد و شمس الدین ابراهیم، فرهنگ ایران زمین، ج ۲ (۱۳۳۳ ش).
در ۸۵۸، الوند بیگ بن اسکندر میرزابن قره یوسف ترکمان از خراسان به جیرفت و رودبار آمد. محمود فارسی، پس از تسلیم منطقه به وی، در بلوک اقطاع اقامت گزید. [۱۳]
روملو، احسن التواریخ، ج۱، ص۳۴۴، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۴۹ ش.
۳.۵ - در قرن دوازدهمدر ۱۱۳۲، سپاهیان محمود افغان، پس از تسخیر کرمان، با قزلباشها وارد نبرد شدند. سالار عسکرِ بلوکِ اقطاع نیز به قزلباشها پیوست. [۱۴]
محمدخلیل بن داود مرعشی صفوی، مجمع التواریخ، ج۱، ص۵۴، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
در ۱۱۳۸، سالار عسکر بلوک اقطاع (بافت) با سیداحمدخان مصاف داد. [۱۵]
محمدخلیل بن داود مرعشی صفوی، مجمع التواریخ، ج۱، ص۶۸ـ۶۹، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳.۶ - در قرن سیزدهمدر ۱۲۰۷، فتحعلی خان قاجار (بعدها فتحعلی‌شاه )، به فرمان شاه قاجار، قلعه رابر را در بافت محاصره و تسخیر کرد. [۱۶]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
۳.۷ - در قرن چهاردهمدر ۱۳۱۰ ش، قصبه بافت مرکز اقطاع به شمار می‌آمد. [۱۷]
مسعود کیهان، جغرافیایی مفصل ایران، ج۱، ص۲۵۲ـ۲۵۴، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش.
در ۱۳۲۱ ش، قصبه بافت ۵۵۴، ۲ تن جمعیت داشت و دارای ۲۲ دهستان بود که اغلب دهستانهای امروزی شهرستان بردسیر جزو آن قید شده است. [۱۸]
ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۲، ص ۳۸۳ـ۳۸۶، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱ ش.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن حوقل، کتاب صوره الارض، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷. (۲) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۳) احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش. (۴) ژان اوبن، «مقدمه بر دو رساله صوفیانه، مقامات طاهرالدین محمد و شمس الدین ابراهیم، فرهنگ ایران زمین، ج ۲ (۱۳۳۳ ش). (۵) ایران، وزارت جهاد سازندگی، واحد آمار و برنامه ریزی، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان کرمان (۱)، تهران ۱۳۶۳ ش. (۶) ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیایی ارتش، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۰۵: سیرجان، تهران ۱۳۶۲ ش، ص ۳۱ـ۳۴. (۷) ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱ ش. (۸) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش. (۹) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، ج ۸: استان هشتم (کرمان و مکران)، تهران ۱۳۵۵ ش. (۱۰) روملو، احسن التواریخ، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۴۹ ش. (۱۱) سازمان برنامه و بودجه، گروه مطالعاتی هامون، مطالعه جامع توسعه اقتصادی و اجتماعی حوزه آبریز غرب جازموریان، تهران ۱۳۶۳ ش، ج ۳، ص ۲ـ۴. (۱۲) سازمان هواشناسی کشور، سالنامه هواشناسی: ۱۳۵۹ـ۱۳۶۰ ش، تهران ۱۳۶۵ ش، ص ۱۷۹. (۱۳) پرسی مولزورث سایکس، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران ۱۳۳۶ ش. (۱۴) عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج ۱، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۵۳ ش. (۱۵) محمود کتبی، تاریخ آل مظفر، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۶۴ ش. (۱۶) مسعود کیهان، جغرافیایی مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش. (۱۷) آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش. (۱۸) یوسف مجیدزاده، آغاز شهرنشینی در ایران، تهران ۱۳۶۸ ش. (۱۹) محمدبن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ ش. (۲۰) محمدخلیل بن داود مرعشی صفوی، مجمع التواریخ، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۲۱) مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت ۱۳۷۰: نتایج عمومی استان کرمان، تهران ۱۳۷۲ ش. (۲۲) مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت، ۱۳۷۰ ش: نتایج عمومی، کل کشور، تهران ۱۳۷۲ ش. (۲۳) محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۲۴) مهندسین مشاور باوند، طرح توسعه شهری بافت، تهران ۱۳۶۲ ش. (۲۵) محمدبن خاوندشاه میرخواند، تاریخ روضه الصفا، تهران ۱۳۳۸ـ۱۳۳۹ ش، احمد علی وزیری کرمانی، جغرافیای کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۳ ش. (۲۶) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بافت»، شماره۲۶۵. |